Wiele mówi się o ADHD, spektrum autyzmu, dysleksji. Znacznie mniej popularne są dyskusje o mutyzmie wybiórczym. Czym jest mutyzm wybiórczy? Jakie objawy powinny zwrócić Waszą uwagę? Co warto sprawdzić? Jak można działać? Im szybciej mutyzm wybiórczy zostanie zdiagnozowany, tym skuteczniejsze będzie leczenie. A więc przyjrzyjmy się bliżej temu zagadnieniu.
Co to jest mutyzm wybiórczy?
Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem lękowym polegającym na wybiórczości mówienia. Dziecko w pewnych sytuacjach (np. w domu) komunikuje się naturalnie, a w pewnych traci tę możliwość. Najczęściej zaburzenie rozwija się między 3 a 5 rokiem życia. Niemówienie nie jest świadomym wyborem dziecka, ale niemożnością posługiwania się mową w wybranych sytuacjach czy okolicznościach. Często towarzyszą lęki społeczne, wycofanie, wrażliwość czy zachowania opozycyjne. Przyczyną niemówienia jest lęk.
Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego?
W ciężkiej postaci dzieci z MW nie są w stanie mówić w przedszkolu, szkole ani do nauczycieli ani do rówieśników. Czasem mogą mówić do wybranych dzieci, przy równoczesnej niemożności odezwania się w obecności nauczyciela lub bezpośrednio do niego. W domu mogą odzywać się do rodziców, ale gdy pojawia się ktoś z dalszej rodziny, przestają mówić. Czasem objawom nieśmiałości, niemówienia towarzyszą także inne objawy, takie jak trudności z jedzeniem w przestrzeni placówki lub z korzystaniem z toalety. Osoby z lekką postacią MW, zachęcone mówią, ale robią to ciszej. Najtrudniej na czas dostrzec niepokojące zmiany, gdy dziecko jest na granicy mutyzmu i nieśmiałości.
W sytuacjach stresowych dzieci z MW często:
– mają problem z kontaktem wzrokowym z rozmówcą
– nie wyrażają mimiką emocji
– nie reagują werbalnie nawet na typowe sytuacje pozadomowe, np. nie mówią dzień dobry w sklepie
– zdradzają inne oznaki lęku, np. trzęsą im się ręce
– mają niskie poczucie własnej wartości
– mogą mieć skłonność do perfekcjonizmu
– nie lubią zmian
– nie lubią być w centrum uwagi.
Jak wygląda terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym?
Terapię dziecka z mutyzmem wybiórczym należy prowadzić wielopoziomowo, w domu, poza domem, a przede wszystkim w miejscu występowania problemu, a więc najczęściej w przedszkolu lub w przypadku starszych dzieci – w szkole. Na początek trzeba wyznaczyć koordynatora. Może być nim nauczyciel, logopeda, pedagog czy inny pracownik placówki, a także rodzic. Ważne, by dziecko miało kontakt werbalny z koordynatorem. Jeśli dziecko nie komunikuje się z koordynatorem, należy proces terapeutyczny ukierunkować na cel: nawiązania kontaktu werbalnego dziecka właśnie z nim. Podczas terapii konieczne jest zaangażowanie rodziców, współpraca i inicjowanie treningu.
Terapia dzieci z mutyzmem wybiórczym polega na kształtowaniu pożądanych zachowań. Stopniowo angażuje się osobę lękową do najpierw niewerbalnego reagowania na polecenia, a potem rozwijania komunikacji werbalnej. Zaczynamy więc od gestów, odgłosów, potem szeptów, sylab, aż wreszcie słów, zdań. Początkowo pytania są zamknięte. Wystarczy odpowiedzieć na nie TAK lub NIE. Stopniowo można podnosić poprzeczkę.
Gdy uda się osiągnąć porozumienie werbalne między dzieckiem z MW a koordynatorem, można przejść do kolejnego etapu – wyjścia z gabinetu, pójścia do placówki, a tam po oswojeniu się z miejscem, włączać stopniowo po jednej dodatkowej osobie – nauczyciela i uczniów. Pracując w trójkącie: dziecko – koordynator – nowa osoba, zaprasza się kolejnych uczestników. Jest to metoda małych kroków.
Dobrym sposobem w pracy grupowej jest metoda „od chóru do solo”, a więc inicjowanie chóralnych odpowiedzi. Ważne, by wyeliminować na tym etapie ocenianie dziecka, zmuszanie do mówienia, wyśmiewanie, szufladkowanie, a także inne źródła lęku.
Niepokoi Was nieśmiałość Waszego dziecka? Zauważacie trudności w komunikacji werbalnej dziecka poza domem? Udajcie się do pedagoga, psychologa, logopedy, rejonowej Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Czytajcie i szukajcie odpowiedzi na grupach wsparcia. Dobrą lekturą będą także prace Marii Bystrzanowskiej, np.
Maria Bystrzanowska, Ewelina Bystrzanowska: Mutyzm wybiórczy. Skuteczne metody terapii.
W wielu społecznościach wiedza o mutyzmie wybiórczym jest niewielka, a przez to i świadomość problemu. To skutkuje późnymi diagnozami i późno rozpoczętymi terapiami. Późna interwencja to większe ryzyko utrwalenia niemówienia i lęków oraz możliwa eskalacja problemu. Pojawiają się też powikłania psychosomatyczne, takie jak bóle brzucha, głowy, a także fobie. Warto więc podjąć działania i znaleźć odpowiednie wsparcie.